Teori dan Kaedah Penulisan Jawi

Penulisan Ejaan Jawi Yang Disempurnakan (PEJYD)

Penulisan ejaan jawi yang disempurnakan berdasarkan sistem ejaan jawi Za`ba dengan beberapa perubahan dan penyesuaian yang tertentu bagi menampung perkembangan baru yang berlaku dalam bahasa Melayu. Dengan itu pada dasarnya penulisan ejaan ini tidak menyimpang jauh daripada sistem ejaan Za`ba. Pada tahun 1986 sebuah buku pedoman ejaan yang disempurnakan telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa Dan Pustaka di bawah judul Pedoman Ejaan Jawi Yang Disempurnakan. Pedoman ini dihasilkan setelah selesainya penyemakan terhadap Daftar Ejaan Melayu Za’ba (1939) dan di dalamnya terkandung pedoman ejaan yang dikekalkan, dimantapkan, diubahsuaikan dan diperbaharui daripada Daftar Za’ba itu. Pada tahun 1988 diterbitkan pula buku Daftar Ejaan Rumi-Jawi dan telah digunapakai secara meluas. Manakala pada tahun 2005 diterbitkan semula buku Daftar Ejaan Rumi- Jawi yang mengandungi 2 jilid. Beribu-ribu patah perkataan baru telah ditambah seperti penambahan kata-kata dasar dan perkataan-perkataan berimbuhan yang bersesuaian dengan kata dasar dan ianya lebih dirujuk kepada Kamus Dewan DBP. Kemudian yang terkini pada tahun 2008 telah dimantapkan dan dikeluarkan Daftar Ejaan Rumi-Jawi yang terkini, tetapi jilid terbaru ini telah dikeluarkan hanya 1 jilid sahaja. Daftar yang terkini ini telah dimantapkan dengan beberapa pengubahsuaian perkataan-perkataan tertentu dengan memberi fokus kepada ejaan perkataan serapan Bahasa Arab dan beberapa perkataan yang mengelirukan.

Huruf-huruf Ejaan Jawi Yang Disempurnakan

Huruf-huruf Arab diterima semuanya. Demikian juga huruf-huruf jawi yang telah wujud selama ini. Sebagai tambahan, satu huruf baru telah dicipta, iaitu huruf ؤ (va) untuk transliterasi Jawi bagi huruf [v] Rumi. Dengan itu, terdapat enam tambahan kepada huruf Arab asli yang sedia ada. Huruf-huruf tersebut ialah:

چ ڠ ف ڬ ڽ ؤ

Kelompok Huruf Jawi

Pada dasarnya huruf-huruf jawi diambil dari huruf-huruf arab atau dinamakan huruf-huruf ‘hijaiyah’. Kata ‘hijaiyah’ berasal ari kata kerja ‘hajja’ ( هجى ) , bermaksud mengeja, mengira huruf, membaca huruf demi huruf dengan harakat-harakatnya. Kaedah menulis huruf-huruf ini mendatar dan dimulai dari arah kanan ke kiri.

Huruf Tunggal

Padanan-padanan Rumi yang diberikan didalam kurungan ialah padanan-padanan yang digunakan untuk mengeja istilah-istilah pinjaman bahasa Arab

Huruf Bersambung

Penggunaan huruf vokal

Dalam sistem ejaan Jawi sekarang ada empat huruf vokal dan dua gabungan huruf vokal (digraf) yang digunakan bagi melambangkan enam fonem vokal atau bunyi vokal baku, iaitu [a], [i], [é]. [e], [o] dan [u]. Huruf-huruf tersebut ialah alif, ya, ye (ya tanpa titik) dan wau serta gabungan huruf alif-ya dan alif-wau.

Vokal [a] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [a] dilambangkan dengan huruf alif apabila membuka suku kata atau terletak di suku kata terbuka.

(ii) Vokal [a] tidak dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di suku kata tertutup.

Vokal [i] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal kata.

(ii) Vokal [i] dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata.

Vokal [é] taling dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [é] taling dilambangkan dengan huruf alif-ya apabila hadir di awal kata.

(ii) Vokal [é] taling dilambangkan dengan huruf ya apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata.

Vokal [e] pepet dilambangkan dengan tiga cara yang berikut:

(i) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf alif apabila hadir di awal kata.

(ii) Vokal [e] pepet tidak dilambangkan dengan apa-apa huruf apabila hadir di suku kata terbuka sebelum akhir atau suku kata tertutup.

(iii) Vokal [e] pepet dilambangkan dengan huruf ye (huruf ya tanpa titik) apabila hadir di suku kata akhir terbuka. Contohnya:

Vokal [o] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata.

(ii) Vokal [o] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata.

Vokal [u] dilambangkan dengan dua cara yang berikut:

(i) Vokal [u] dilambangkan dengan huruf alif-wau apabila hadir di awal kata.

Vokal [u] dilambangkan dengan huruf wau apabila hadir di suku kata terbuka atau suku kata tertutup di tengah atau akhir kata:

Perbezaan Penggunaan Huruf

i) Penggunaan huruf konsonan

Sejumlah 33 huruf (daripada 37 huruf-tidak termasuk alif dan ye serta wau dan ya yang berfungsi sebagai lambang vokal) dalam senarai abjad Jawi bahasa Melayu adalah huruf-huruf konsonan yang hampir semuanya menjadi lambang satu lawan satu antara huruf dengan fonem konsonan. Maklumat tambahan dijelaskan di bawah.

Huruf va, iaitu © (huruf wau bertitik di atas), digunakan sebagai lambang bagi fonem atau bunyi [v] yang terdapat dalam kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain.

Huruf qaf digunakan sebagai lambang bagi semua bunyi hentian glotis di akhir kata jati bahasa Melayu.

Walau bagaimanapun huruf qaf, kaf dan hamzah tetap digunakan di akhir kata serapan daripada bahasa Arab seperti dalam ejaannya yang asal.

Huruf ta-marbutah, iaitu ³ (huruf ta simpul), dalam kata serapan daripada bahasa Arab melambangkan fonem [t] atau [h] sebagai kelainan sebutan (sekiranya kelainan sebutan tersebut tidak membezakan makna).

Bunyi [t] yang terserap ditulis dengan ejaan ta
(i) Bunyi [t] dengan ejaan ta marbutah
(ii) Bunyi [h] dengan ejaan ta marbutah
(iii) Bunyi [t] atau [h] dengan ejaan ta marbutah

 Pembentukan Perkataan

Satu Suku Kata Terbuka dan Tertutup

Kata dasar satu suku kata tertutup yang mengandungi bunyi [a] dieja dengan tidak menggunakan huruf alif untuk melambangkan bunyi tersebut,contohnya.

Jika perkataan satu suku kata itu tertutup berupa kata pinjaman Arab yang yang mengandungi huruf alif maka ejaannya dikekalkan.

Dua Suku Kata Terbuka dan Tertutup

i. Kata dasar yang biasanya digunakan bersama-sama dengan berbagai-bagai imbuhan dimasukkan hanya kata dasarnya sahaja.

Kata dasar tiga suku kata atau lebih Terbuka Dan Tertutup

Ada kata dasar tiga atau lebih daripada tiga suku kata yang terbina hanya dengan pertambahan suku kata baru pada kata dasar dua suku kata contohnya;

ii. Perkataan yang tiada kata dasar tetapi digunakan bersama-sama imbuhan , contohnya;

Homograf

Homograf iaitu perkataan yang ejaannya sama tetapi mempunyai makna yang berlainan,dimasukkan bentuk ejaan Jawi yang sama.

ii) Selanjutnya bentuk ejaan jawi dapat menyelesaikan masalah homograf dalam tulisan rumi,contohnya

iii) Perkataan –perkataan yang selama ini dieja serupa dibezakan dalam daftar ini.

Diftong

Diftong ai dan au yang mengakhiri perkataan-perkataan dalam bahasa Melayu akan dilambangkan oleh ي ا dan و ا.

Partikel –lah, -kah dan –tah ditulis serangkai dengan kata yang ada didepannya. Kata gabung yang berupa rangkai kata umum, termasuk rangkai kata istelah khusus dan kata majmuk, ditulis terpisah antara satu sama lain.

Kata Serapan daripada Bahasa Arab

Kata serapan daripada bahasa Arab yang berupa istilah khusus dieja seperti ejaan asal dalam bahasa Arab.

Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap dalam bahasa Melayu dieja dalam ejaan Jawi mengikut cara mengeja kata jati dalam bahasa Melayu.

Bunyi vokal [a], [i] atau [u] tanpa huruf vokal pada istilah agama ditulis dengan huruf alif, yaatau wau pada kata serapan yang digunakan dengan pengertian umum.

Bagi kata serapan daripada bahasa Arab yang berakhir dengan suku kata terbuka menggunakan bunyi vokal [a], [i] atau [u] dan dieja tanpa huruf vokal di suku kata akhir, kata dasar yang berkenaan hendaklah ditulis seperti dalam bahasa asalnya, yakni tanpa menggunakan huruf vokal. Namun demikian apabila dibentuk kata terbitan dengan akhiran atau partikel perlulah ditulis dengan huruf alif, ya atau wau untuk menghindarkan kesamaran dalam pembacaan.

Pada umumnya semua kata serapan daripada bahasa Arab dieja seperti asal dalam bahasa Arab. Walau bagaimanapun, untuk menghindarkan kekeliruan dalam pembacaan bunyi vokal atau membezakan dua kata yang berlainan, huruf vokal ya atau wau digunakan dalam ejaan Jawi.

Huruf alif maqsurah ( å ) yang melambangkan bunyi vokal [a] dalam ejaan asal bahasa Arab dikekalkan demikian dalam ejaan Jawi.

Walau bagaimanapun, huruf tersebut hendaklah digantikan dengan huruf alif apabila dibentuk kata terbitan dengan akhiran atau partikel.

Perbezaan antara Ejaan Zaaba dan Sistem Ejaan Jawi yang disempurnakan

Kaedah Jawi Za’aba

Tulisan Jawi telah digunakan oleh orang-orang Melayu sejak sekian lama, namun tidak terdapat rekod yang menunjukkan adanya kajian mengenai tulisan Jawi yang dibuat oleh orang Melayu. Cuma pada pertengahan abad ke-20 ini telah muncul seorang pengkaji ulung bernama Za'ba (Zainal Abidin Ahmad). Beliau telah mengkaji penggunaan tulisan Jawi dengan mendalam. Za'ba telah mengumpul beribu-ribu perkataan Melayu dan usaha ini dijalankan sejak tahun 1918. Sumber perkataan itu diperolehi daripada Daftar Ejaan Rumi Kerajaan Negeri Persekutuan yang dikeluarkan pada tahun 1904. Pada tahun 1925, senarai perkataan itu disemak semula dan ditambah. Za'ba sempat juga menulis satu makalah yang bertajuk Jawi Spelling yang diterbitkan dalam JMBRAS pada tahun 1928.

Za`ba telah menyusun buku Daftar Ejaan Melayu Jawi-Rumi tetapi baru terbit pada tahun 1949. Seterusnya beliau berjaya menyusun sebuah buku Rahsia Tulisan Jawi pada tahun 1931. Kemudian, beliau telah menyusun buku Pelita Bahasa Melayu Penggal I. Dalam kedua-dua buah buku ini, telah dibahas tentang padanan huruf Jawi dengan Rumi dan juga tentang sistem ejaan Melayu: Rumi dan Jawi. Dalam buku Pelita Bahasa Melayu I misalnya Za'ba telah menyenarai­kan huruf Jawi (dengan sebutannya sekali mengikut lafaz Arab), dan padanan huruf Ruminya (huruf kecil dan besar), selain bentuk-bentuk huruf yang digunakan pada pangkal, tengah dan hujung. Bagi huruf و (wau) dan ي (ya), Za'ba telah memberikan tiga padanan bagi setiap satunya.